sexta-feira, 5 de setembro de 2008

Oubir mirandés

Para quien querga oubir mirandés puode agora fazé-lo neste podcast dedicado a la lhéngua mirandesa:

http://mirandes.mypodcast.com/index.html

segunda-feira, 21 de abril de 2008

La pátria


La lhéngua ye la mie Pátria

I you nun tengo Pátria: tengo mátria

You quiero frátria.
Caetano Veloso


Hubo un tiempo an que la Tierra de Miranda era un spácio çconhecido pa la maiorie de ls pertueses. Longe de Lisboua, sien stradas ou outros meios d’acá chegar, ls mirandeses fazírun-se pertueses por obra i grácia de ls acausos de la Stória i daqueilhes que fúrun defenindo las frunteiras. De cierto que se sentírun mirandeses antes de se sentir pertueses. Mas esta cundiçon tamien nunca la negórun, subretodo quando, por efeito de las guerras i outras lhuitas, fúrun chamados a defender la Pátria. Muita sangre fui dada i arramada an sou nome que, para muitos, fui mais madrasta qu’outra cousa.
Mas quei ye la Pátria? La berdadeira ye la tierra de ls nuossos pais, cun quien tenemos lhaços stóricos, afetibos i, modernamente, tamien jurídicos. La Pátria de ls mirandeses stá eiqui. Para alhá de todos ls jacobinismos i de todos ls jacobinos que solo beien la capital i l restro a partir de la capital. Se queremos un paiç donde todos mos síntamos filhos de la mesma mai i de l mesmo pai, hai que pensar an repartir l mal i l bien de maneira d’eigual . I isso quier dezir tener an cunta la giente, mas tamien la tierra, pois sien eilha nun hai giente.
Ls nuosso pais, ls nuosso abós, deixórun-mos esta tierra d’hardança i ye nuossa oubrigaçon tratar deilha, para que nun se torne nun çcampado onde nada medre. Para que seia un spácio houmanizado, natural, mas cun giente, capaç de fazer arregalar ls uolhos a quien chega i dá de frente cun la subérbia natural de las arribas ou cun la serenidade firme i anfenita de l praino.
Para isso, ye preciso que la Pátria seia tamien Frátria. Que nun tenga filhos i antenados, mas solo filhos. Que deia als qu’eiqui bíben ls meios d’acá cuntináren a bibir. D’eiqui criáren ls sous filhos. D’eiqui ancuntrar amprego. Cundiçones de bida. Ou anton iremos todos pa la borda de l mar i quando acá benirmos talbeç ancuntremos peinhas, árboles, bichos, mas nun ancuntrará cerrados, nien binhas, nien huortas, nien trigos, nien centenos, nien giente, mas ua tierra de naide, donde las ninas de ls uolhos yá nun se zlhúmbraran a nun ser cun las lhágrimas de nun habermos sido capazes de guardar l’hardança que mos deixórun.


P.S. Este testo staba perdido i ten la data de Maio de 2007. Que me lhembre nuca fui publicado. Mas se yá fui, eiqui queda outra beç.

terça-feira, 15 de abril de 2008

Wikipédia i lhéngua mirandesa



Nun sei quien ye l outor de l artigo (antrada) subre la lhéngua mirandesa - http://pt.wikipedia.org/wiki/Língua_mirandesa - que, díga-se ten alguas cousas acertadas. Mas essa d'ampeçar por dezir que l mirandés ye un dialeto de l sturiano ye que bate mui cierto. Buono, yá se sabe, nien todo l qu'anda na rede ye peixe. Ou, por outras palabras, hai que (saber) çcunfiar de las anformaçones que mos éntran an casa atrabeç de l computador.

sábado, 5 de abril de 2008

Miranda Tierra de Cinema


Lhémbro-me d'eiqui hai uns anhos, nua de las Semanas de Cinema Lusófono qu'ourganizei an Fráncia, an cumbersa cun l realizador Fernando Lopes, d'habermos falado subre la Tierra de Miranda. Essa tierra, dezie-me el, ye ua tierra chena de memórias cinematográficas. Muitos realizadores pertueses i strangeiros filmórun alhá filmes anteiros ou cenas de filmes. I falemos de Manuel de Oliveira i de l sou Acto de Primavera, de Margarida Cordeiro, de l filme Silvestre, de l Doutor Jivago, de la Sombra de ls Abutres i d'alguns filmes i realizadores mais qu'agora nun me lembra.

Siempre quedei cun l'eideia de benir a fazer na Tierra de Miranda qualquier cousa subre essas memórias cinematográficas mas tamien cun buntade d'amostrar, cun l'arte i la magie que solo l cinema l sabe fazer, esta tierra. Anquanto isso nun bai para lantre, eiqui queda un abraço bien fuorte pa ls mius amigos niçois que ténen lhebado aqueilha Semana de Cinema Lusófono por tierras de l sul de Fráncia para lantre. Alhá mos ancuntraremos por essa altura.

terça-feira, 25 de março de 2008

Cuntas de la Tierra de Miranda


Inda cun alguas cousas para melhorar mas yá se puoden oubir las purmeiras cuntas an mirandés. Eiqui queda l sítio: http://www.memoriamedia.net/

Aprobeito para deixar l miu agradecimiento a todos aqueilhes que mos quejírun amprestar la sue boç, la sue eimaige i la sue sabedorie para que puodíssemos deixarmos eiqui un cachico desse manantial que ye la nuossa lhiteratura oural. Spero que puodamos cuntinar a çcubri-la i a dar-le l balor qu'eilha merece.


terça-feira, 18 de março de 2008

La lhéngua mirandesa: ancruzelhadas i caminos de l último seclo




Saliu n'amprecípio deste anho, cun eidiçon de José Ramon Morala i la publicaçon de l Instituto de la Lengua Castellano y Leonés , l testo d'ua comunicaçon que you fiç l anho passado nun Cungresso subre ls 100 de la publicaçon de la obra de Menéndez Pidal El dialecto leonés.

L testo saliu cun alguns erros (alguns que you yá bi i, se calhar, muitos outros que nun bi), por isso, mas tamien porque la obra ye defícil d'ancuntrar an Pertual, eiqui queda l testo para quien puoda anteressar.






ALVES, António Bárbolo (2008), "La lhéngua mirandesa: ancruzelhadas i caminos de l último seclo", José R. Morala Rodríguez (ed.), Ramón Menéndez y El dialecto leonés (1906-2006), Instituto de la Lengua Castellano y Leonés, Colección Beltenebros, pp. 295-323.




segunda-feira, 17 de março de 2008

Que lhénguas para manhana?


Bale la pena ler l dossiê de l jornal Le monde subre l feturo de las lhénguas. La lhéngua pertuesa, indas que seia la 3ª lhéngua de l'Ouropa i la 6ª de todo l mundo la mais falada an ne mundo, cun mais de 200 milhones de falantes ye quaije çquecida. Chegou-me a la caixa de l correio ua carta de l'Ambaixada de Pertual an Paris a reclamar cun l jornal. I fázen mui bien. Hai que reclamar contra l amperialistas i hai que çcunfiar de las lhénguas dominantes. Mas tamien hai que preguntar porquei muitos de ls nuossos gobernantes, an funçones de Stado, quando chégan a palanques anternacionales, úsan outra lhéngua que nó l pertués para ls sous çcursos?! Ténen bergonha de falar pertués? Quieren mostrar que tamien sáben outras lhénguas? Nun sáben qual ye l balor nien qual ye spácio de l pertués no mundo?

I no meio desta eiraçada de la mundializaçon que spácio queda para ua lhéngua cumo l mirandés?

Nun me parece que seia (solo) cun cartas nien bozes de reclamaçon que podemos demarcar l balor de la nuossa lhéngua. La lhéngua mirandesa ten que ganhar las sues raízes, l sou campo, l sou spácio, mas nun puode ser contra las outras lhénguas. Há-de ser por eilha, cun aquilho que bale i cun aquilho que ten. Ye esse l nuosso zafio i la nuossa lhuita. S'assi nun fur, tal cumo la lhéngua pertuesa nun merece mais do qu'ua linha no dossié de l Le Monde, l mirandés nun merecierá mais do que l nome na rialidade birtual, mas sien las raízes, la fundura i la spessura que la tierra dá als homes i a las cousas.

segunda-feira, 25 de fevereiro de 2008

Dicionário de Espanhol-Português


Nun ten muito a ber cun l mirandés mas, apuis de tantos anhos a trabalhar nel, bien merece que deixe eiqui un retrato i salude tamien l nuobo Dicionário de Espanhol-Português, de que sou un de ls outores. Por cierto, eiqui ancuntraran, al menos, alguas antradas donde l se fala de l mirandés cumo la lhéngua de la Tierra de Miranda. I, quien sabe, tamien d'eiqui podran sacar alguas eideias (ou oupeniones!) de cumo se debe fazer un dicionário bilhingue.

sexta-feira, 22 de fevereiro de 2008

Lhéngua Mirandesa na Cidade de Miranda


Ls mius parabienes a l'Associaçon de Jubentude Mirandesa por estas cousas todas que fai. Assi se trabalha i assi se fai oubir l son de la nuossa lhéngua.

quarta-feira, 13 de fevereiro de 2008

Elogio de l "dialeto" mirandés

Nas comemoraçones de ls 400 anhos de la cidade de Miranda, die 10 de Julho de 1945, Bazílio Rodrigues, pintor, natural de Bila Seco, dixo un çcurso chamado Elogio do Dialecto Mirandês. L testo fui trascrebido no jornal Primeiro de Janeiro de 18 de Julho de 1945. Eiqui queda un cachico desse çcurso (corregido segundo l'ourtografie moderna) i tamien l retrato de l jornal donde stá publicado.
La lhéngua particular
Que l cunceilho sabe falar
Este antigo palabreado
De benerados abós ardado,
Tan particular sien eigual
Que nun hai outro an Pertual,
Deberá ser respeitado,
Portegido, acarinado,
Guardado cun abareza,
(...)
Miranda, pobre Miranda
Que tanto tenes sido roubada!
De ls tous balores sburgada,
Nien al menos este scapou:
Até l dialecto se te l roubou!
Poboaçones que fúrun tues,
Antre outras ua i mais dues,
Firmes, mai querida, quedórun
I l tou dialeto nunca deixórun,
Neste recanto pertués
Fálan siempre mirandés!

sexta-feira, 8 de fevereiro de 2008

Las mies purmeiras palabras an mirandés (2)


Çqueci-me onte de dezir que ls zeinhos de l lhibro son todos de Enrique Carballeira Melendi, a quien queremos deixar ls nuosso agradecimiento.

Ye tamien l'altura de dezir qu'esta obra ten l'ajuda de la Câmama de Miranda, de l'EDP i de l'Academia de la Llingua Asturiana. A todos l nuosso oubrigado.

Aprobeito agora para respunder, publicamente, a ua pergunta que me deixou l miu amigo Reis Quarteu: porquei screbi (no post d'onte) libro i nó lhibro ou cumo se debe screbir esta palabra?

Antes de mais cumben dezir que la forma que stá nas Purmeiras palabras... ye lhibro. Ora, cumo se sabe, las palabras latinas ampeçadas por L- ténen, rigra giral, an mirandés, l son LH- (puode la splicaçon nun ser mui científica mas acho que todos l'antendemos i tamien nun perde, por isso, ningua de la cientificidade). Lhibro ye ua deilhas (<lat. libru). Assi i todo, sabemos que la passaige de L- para LH- fui algo qu'acunteciu durante muito tiempo i que, als poucos, fui zaparecendo.

Tenemos, por isso, palabras mais "nuobas" (no sentido que chegórun hai menos tiempo a la lhéngua) i que se dízen cun L-: loureiro, lebe, lábio, ler ... Outras hai que nalguns lhugares ou alguas pessonas dízen cun L- outras cun LH-: lato / lhato, lápeç/ lhápeç, ladeínha / lhadeínha ...

Mas l que ye tamien anteressante de ber ye que alguas palabras que sabemos que son "nuobas", cumo electricidade, i que chegórun atrabeç de l pertués, son ditas cun LH- no ampercípio: lhetrecidade. Ou seia, un fenómeno que se julgaba muorto hai muitos seclos (Leite de Vasconcelos diç qu'el yá zapareciu no seclo VIII cun la chegada de ls mouros) se calhar inda stá bibo hoije an die. Porquei? Porque la lhéngua ye biba i quien la fala conhece las sues regras que bai aplicando mesmo que nun tenga cuncéncia disso.

Libro ou lhibro? Licença ou lhicença? Letra ou lhetra? Limon ou lhimon? ... Por aquilho que yá dixe, anclino-me a pensar que, sendo l LH- ua marca de l mirandés, debemos aplicá-lo i multiplicá-lo mesmo als neologismos. Mas todo isso debe ser feito debagar, cun algua parcimónia, deixando que la lhéngua, l tiempo i ls falantes, fágan l restro de l trabalho.

Lembro-me, a este propósito, (you sei qu'hai quien diga i scriba "lhembro-me") que quando eiditemos la obra Lhiteratura Oural Mirandesa (an 1999) a muita giente pareciu stranho que screbíssemos "Lhiteratura". La palabra nun eijistie an mirandés, dezien i, por isso, habiemos de dezir i screbir "Literatura". D'algua forma tenien rezon i, cunfesso, até a mie que la sculhie, me parecie, nun purmeiro momento, un cachico stranha. Mas acho qu'hoije an die, i nun passórun assi tantos anhos, yá a naide le parece ralo que se fale an lhiteratura mirandesa.


P.S. Nun entro eiqui an cunta l que se passa cun l dialeto sendinés donde, cumo se sabe sien que se saba mui bien porquei, nun hai LH- einicial. Mas essas son cuntas doutro rosairo.

quinta-feira, 7 de fevereiro de 2008

Las mies purmeiras palabras an mirandés


Las mies purmeiras palabras an mirandés ye l título d'un librico, an forma de Bocabulairo Eilustrado, que será apresentado no próssimo die 21 de Febreiro (Die Anternacional de la Lhéngua Materna). La obra ten cerca de sietecientas palabras, arrimadas por temas cumo la Família, l Cuorpo, la casa, la Tierra, la Scola, la Mitologie i alguas más. L'eidiçon ye de l Centro de Studos António Maria Mourinho, sendo la parte de la lhéngua de la mie respunsabilidade i de Duarte Martins.

Eiqui queda para yá este pequeinho anúncio, sperando nós que la obra benga a serbir nó solo para quien ampeça cun las purmeiras palabras mas tamien a todos ls que, sabendo muitas outras, quieren daprender cumo se scríben las purmeiras, çcubrindo tamien un cachico mais de l mundo que se sconde detrás de cada ua deilhas.

quarta-feira, 30 de janeiro de 2008

L spácio de l mirandés


Ua de las questones subre la lhéngua mirandesa que bai quedando sien respuosta ye la de sabermos qual ye, berdadeiramente, l lhugar qu'eilha debe acupar. Ou seia, se partimos de l prancípio qu'eilha ten de cum(bibir), no die a die, cun las outras lhénguas cumo l pertués, l spanholo i até outras lhénguas anternacionales, que campo queda reserbado pa l mirandés? La pregunta (i las respuotas) talbeç sírban tamien para outras lhénguas que bíben nun stado parecido. De qualquier maneira stou cierto qu'essa ye mais ua de las çcussones sérias qu'hai que tener antes que las cousas ánden por eilhas. I andar por eilhas quier dezir que ls fuortes acabaran siempre por s'amponer subre ls outros. Mas la glotofagie nun me parece ser einebitable se furmos capazes d'ancuntrar campos donde cada lhéngua tenga l dreito d'acupar l purmeira fila. Campos eiguales para todos? Spácios cerrados donde outras lhénguas nun puodan antrar? Nó, las eiras donde medrórun las lhénguas que mos fazírun son mui grandes, son de todos i de todas. Mas ye preciso que cada un(a) saba donde queda l sou eirado i qu'este tenga las puortas i ginelas bien abiertas pal eirado de l bezino.

domingo, 20 de janeiro de 2008

La mie bida por un pê


Stá outra beç na moda la çcusson subre l chamado Acordo Ourtográfico de la Lhéngua Pertuesa. Onte a la nuite oubie, nua telebison, ua Sra Professora de pertués apresentar las sues rezones contra l Acordo, dezindo que nunca na sue bida screberie ótimo (sien pê, claro). Acababa apuis por dezir qu'inda tenie soidades de quando se screbie pharmácia, etc.

La queston de l Acordo bai muito alhá destas cunsoantes. Mas l que ye anteressante ber ye cumo la giente s'agarra a estas pequeinhas cousas de la scrita, parecendo a las bezes que quaije capaç de dar la sue bida por ua cunsoante, por ua bogal, por un assento ou qualquier outro sinal diacrítico.

Nun antendo porquei nun s'agárran tamien a las palabras i las deixan "morrer", çquecéndo-las. Por eisemplo, eiqui bai para uns anhos un carro qu'antraba n'ua strada donde staba un sinal redondo, bormeilho, cun un traço branco, hourizontal, an ne meio, dezie-se qu'antraba an sentido proibido. Hoije a die entra an contramão. I donde bieno isto? De l Brasil. Eiqui hai uns tiempos atrás quando s'iba a la bola, por eisemplo, cumprába-se un bilhete. Hoije cómpra-se un ingresso. I donde bieno la palabra. De l Brasil. Ye cierto que muitas palabras fúrun purmeiro de Pertual pa l Brasil i agora tórnan, fruito de ls tiempos. Las lhénguas múdan porque stan bibas i nun quérgamos nós parar no tiempo aquilho que ye feito de mudança.

Buono, isto tamien habie de serbir para falar de la lhéngua mirandesa. Tamien eiqui studo i stá an çcusson l problema de la scrita. Hai muito para fazer i nun beio, anfeliçmente, maneira de qu'isso se faga mui debrebe. Tamien nun beio muito anteresse an que se scriba sien l respeito pu las matrizes morfológicas de la lhéngua. Por eisemplo: se se diç you conheço, tu conheces, etc. nun fai sentido que se diga que l berbo se scribe coincer. I muitos, muitos mais eisemplos.

Assi i todo beio cun melhores uolhos aqueilhes que scríben (alguas palabras, claro) diferentes de mi, do qu'aqueilhes que, nun screbindo, solo ándan a cata destas diferenças para dezir que l'ourtografie (d'alguas palabras) ye ua maneira de s'afirmar contra outros. I este ye l ponto mais amportante. Las eidentidades - pessoales, nacionales, lhenguísticas ... - que s'afírman contra ls outros i nó por eilhas, son eidentidades anfermas. L'ourtografie d'ua lhéngua debe tener princípios i reglas. Mas estas dében ser ls mais lhargas i ounibersales possibles, pois quanto mais diferenças fúren capazes d'abarcar mais porfeitas seran.

sexta-feira, 18 de janeiro de 2008

E-learning an mirandés


Segundo se lei na página web de la Escola de Negócios e Administração - http://www.ena.pt/ - stá purparado un curso de e-learning an mirandés.

Por anquanto parece qu'inda stan solo a la spera d'anteressados no curso. Assi i todo eiqui quédan dezde yá ls mius parabienes para quien decidiu apostar tamien na lhéngua mirandesa. I speramos qu'haba muita, muita giente anteressada an daprendé-la.

terça-feira, 8 de janeiro de 2008

Rue de la Lhéngua Mirandesa



Nun la conheço, nunca alhá stube nien sei mesmo s'eijiste. Mas eiqui queda l sítio, cun código postal i todo, para quien querga (i puoda) alhá ir.




domingo, 6 de janeiro de 2008

Die de Reis

Hoije ye Die de Reis i, por isso, eiqui queda ua de las cantigas de reis cantadas na Tierra de Miranda.

Os Reis do Ouriente

Os Reis do ouriente
Trés reis que ban a adorar
A Jasus onipotente
Com debução sengular
Com debução sengular

Em busca do Rei Heirodes
Pa los ir encaminhar
Pa los ir encaminhar
Heirodes cumo malbado
Cumo un perberso malino
Cumo un perberso malino
Às abessas le ansinaba
Os santos reis o caminho
Os santos reis o caminho

Los trés reis cumo éran santos
Seu caminho ían seguindo
Seu caminho ían seguindo
Guiados por uma strela
Até chegar ao menino
Até chegar ao menino

À entrada de Belém
A estrela se parou
A estrela se parou
Lá por trás duma cabana
Deus Menino se assomou
Deus Menino se assomou

A cabana era piquena
Não cabiam todos trés
Não cabiam todos trés
Adorabam a Jasus
Cada um por por sua beç
Cada um por por sua beç

Uns le oufereciam ouro
Outros ancenso i mirra
Outros ancenso i mirra
A mirra cumo metal
I o ouro como alegrie
I o ouro como alegrie
Ancenso para ancensiar
Aquela glória debina
Aquela glória debina